Semah Nedir?

Bizim Semahýmýz ?lahi bir aþktýr...” Semah; Aleviler’in ibadeti olan Cem’in ayrýlmaz bir parçasýdýr. Semah; Cem’in belli bir aþamasýnda dedenin iþareti ile baðlama eþliðinde kadýn ve erkek canlarýn çalýnan nefesler eþliðinde birlikte yaptýklarý dinsel törendir.....

Semah dönmek, Aleviler’in ibadeti olan Cem içinde yapýlan 12 hizmetten birisidir. Semah dönen canlar; duygunun, sevginin, aþkýn dorukta olduðu adeta ayrý bir dünyaya yolculuk edildiði bir trans halini yaþarlar. Aleviler Cem gibi Semahýnda kaynaðýnýn Kýrklar Meclisi’nden geldiðine inanýrlar. ?nanýþa göre Hz. Muhammet, Miraç dönüþü Kýrklar Meclisi’ne uðrar. Selmani Farisi bir üzüm tanesi ile içeri girer ve Hz. Muhammet’e; “Ey yoksullarýn hizmetçisi! Bu üzüm tanesini bize paylaþtýr.” Der. Cebrail bir tabak getirir ve Hz. Muhammet onun içinde üzüm tanesini ezip þerbet yapar. Bu þerbet, Kýrklar’dan birinin dudaðýna deðince tümü kendinden geçer; kalkýp; “ya Allah”diyerek semah döner. Semah o gün bugündür erenler meclisinde dönülür. Horasan’dan Anadolu’ya süren yolculukta semahýn pirliðini yapan Hünkar Hacý Bektaþ Veli el Horasani; “Semah, Ariflerin aleti, Muhiplerin ibadeti, Taliplerin maksududur. Hakka ki, bizim Semahýmýz oyun deðildir, ilahi bir sýrdýr, mecazi deðildir.” der. Anadolu, hangi ulustan, hangi ýrktan, hangi inançtan olursa olsun bütün insanlara, bütün derviþlere, bütün ermiþlere, bütün uluslara kapýlarýný ardýna kadar açmýþ derin sevgi ve saygý göstermiþ insanlarýn yurdudur. Anadolu insaný ile Anadolu tarihi bir bütündür. Anadolu insaný, baþkalarýndan aldýðýna kendi özelliklerini de katmýþ, yoðurmuþ yeni bir sentez oluþturmuþtur. Çok tanrýlý, tek tanrýlý bütün dinler Anadolu’da buluþmuþ, karýþmýþ kaynaþmýþ yeni bir inanç, yeni bir düþünce tarih sahnesine çýkmýþtýr. Alevi Semahý bu tarihsel birlikteliði en yalýn bir tarzda bize ifade etmektedir. Bakýn bir Avrupalý sanat bilimci bu oluþumu nasýl deðerlendiriyor: “Bir Avrupalý olarak Bektaþi semahlarýna baktýðým zaman neler gördüðümü ve neler hissettiðimi size gönlümce tek tek anlatmak istedim. Dünyanýn hiçbir yerindeki halk danslarýnda rastlanmayan ana unsurlarý söylemek istiyorum. ?lkin bir önyargý içindeydim. Ama daha ilk semahý seyrederken bir þok geçirdim. Çünkü dünyanýn neresinde olursanýz olun, hangi halk danslarýný seyrederseniz seyredin, mutlaka beðenirsiniz, seversiniz, ancak bu danslarý rahat koltuðunuzdan “sadece seyredersiniz”. Ama semahta öyle deðil, daha ilk anda müzik sizi kendi iç ritmi ile büyülüyor ve giderek oturduðunuz yerden semaha katýlýyorsunuz. Aslýnda yerinizdesiniz, ama deðilsiniz. Semahýn düþüncesindesiniz, ayaðýnýz, kollarýnýz semahçýlarla eþ, yüreðiniz onlarla ayný çoþkuda ve semaha katýlýp gitmiþsiniz. Bütün bunlar farkýnda olmadan, yani sizin elinizde olmadan oluþuyor. Semahlarda solo yok, yani oyunu idare eden (yöneten) ne bir kadýn var, ne de erkek. Alçak gönüllülüðün böylesi, sýradanmýþ gibi gözükmesi, doðallýðý, bütün dünya danslarýný imrendirecek bir biçimde, hele hele kadýn ve erkeðin farklýlaþtýrýlmamasý, eþitliði kadýna, erkeðe deðil insana saygý, somut bir hayranlýkla izliyorsunuz, ayýrýmsýz. Semahlardaki her düþünce, her ana fikir bu dünyanýn efendisi olan insanla çözüme ulaþtýrýlmasý açýsýndan birden bire dünya halk danslarýndan farklýlaþmasýný saðlamaktadýr. Böylece günümüz insanýnýn varamadýðý bu hümanizmaya, ta karanlýk XIII. yy. dan bugüne pýrýl pýrýl parlayarak devamlýlýðýný sürdüren Alevi semahlarý iç dinamizmini mutlaka Hacý Bektaþ Veli’nin felsefesiyle beslemiþtir. Bu semahlar ne bir danstýr ne ritüeldir. Bu semahlar insanýn bu dünyadaki varlýðýný anlatan dans destanlarýdýr. ?çi insan sevgisiyle dolup taþan destanlar dizisi. Bu anlatým biçimindeki saf ve temiz paklýk insaný yüreðinden vurmaktadýr. Birlikte barýþ, birlikte dostluk ve kardeþlik, birlikte sevgi bugün dünyamýz insanýnýn söyleyip söyleyip de bir türlü varamadýðý duraktýr. Bu sözcükler Batý’da yalnýzca kitaplarda kaldý, bir de insanlarýn özlemlerinde. Doða ile farklýlaþmadan, ona, yaþama yabancýlaþmadan, yaþamýn tüm gerçeklerine, karmaþýklýða meydan vermeden, sanki onun kadar sade ve arýnmýþ doðadan damýtýlmýþ el- kol- beden ve ayak hareketleri tekrar doðaya yönelen bir anlatým sadeliðinde kendi hümanizminin felsefesini bize alçak gönüllüce sunmasýdýr ki biz seyirciyken bile kendimizi semahýn ta içinde bulur ve eylemine farkýnda olmadan katýlýrýz. “Destan” dedim ama benim destan tarifimde bir baþka. Hangi topluluðun destanýna bakarsanýz bakýn, mutlaka bir ok, yay,kavga, bir savaþ ve ardýndan barýþ gelir. Ama bu destanda kavgadan, savaþtan eser yoktur. Sevgi vardýr, aþk vardýr, kardeþlik vardýr, hayatý her yönü ile insan kardeþlerle paylaþmak vardýr. Mutlaka hayatta acýlarda vardýr. Ama semahlardaki acýlar insan yüreðinin bir yaþam çoþkusudur. Öldürücü, yok edici deðildir. Hele bencillik, övünme hiç yoktur. Bencillik bireyseldir. Semahlarda bireysel fikri ya da ona benzerini bulmak mümkün deðildir. Topluluk kutsaldýr. O toplulukta herkes saygýndýr. Herkes herkese bir birey olarak sevgi ve saygý doludur. Herkes birbirinin koruyucusudur. ?þte semahlarý seyrederken bu özlemleri yüreðinizde duyuyorsunuz. Tarihçiyseniz, tarih okursunuz adeta. Sosyologsanýz, semahlarda o toplumun yaþama biçimini öðrenirsiniz, felsefesini öðrenirsiniz. Bir kültür adamý iseniz insanýn ne olduðunun nasýl olmasý gerektiðinin bilincine varýrsýnýz. Hatta yalnýzca sýradan bir insan olduðunuzda galiba semahlarda Tanrý’nýn insana baðýþladýðý koca ve güzel bir dünya bulursunuz, kendinizce, gönlünüzce.” SEMAH ÇE??TLER? HAKKINDA KISA B?LG?LER Alevi semahlarýnda baðlama belirleyici olmasýna karþýn Çepni Aleviler’de 12 çalgý bulundurulur. Bu 12 saz ayný türden olabileceði gibi deðiþik türlerden de olabilir. Semahýn belli sayýda kiþilerle dönülmesine özen gösterilir. 2-4-8-10 veya 3-5-7-12 gibi sayý kümelerine denk düþürmeye çalýþýlýr. Semaha genellikle ilk önce 4 can semaha kalkarak baþlanýr. Semah sýrasýnda ayaklar çýplaktýr. Kadýnlarýn baþý eþarplýdýr. Erkeklerde baþ açýk, ayak çýplaktýr. Dede makamý kutsal makamdýr. O makama semah dönülürken sýrt dönülmez. Üstelik secde edilir. Alevi semahlarýndaki renklilik, Anadolu’daki renkli kültürel zenginliðin bir yansýmasýdýr. Bu renklilikte; Kerbela’da haksýzlýða karþý boyun eðmeyen Hz. Hüseyin’i, Türkmen kocasý Dede Korkut’u, Pir Sultan Abdal’ý ve son Ata’yý bulmak olasýdýr. 1) KIRKLAR SEMAHI Kökenini, Kýrklar Cemi’nden alan Semahtýr. Aleviler arasýnda en yaygýn semahtýr. Hz. Muhammet’in, Hz. Ali’nin ve kadýn- erkek canlarýn yer aldýðý 40 kiþinin bulunduðu Kýrklar Meclisi’ni sembolize eder. Üç zamanlýdýr. Dua, aðýrlama ve yeldirme (hýzlý) bölümlerden oluþur. Genellikle cemlerde yaþlý canlar bu semahý dönerler. Aleviler arasýnda en yaygýn dönülen semahtýr. 2) TURNALAR SEMAHI Turna kuþunun, Alevi edebiyatýnda özel bir yeri vardýr. Turna ile Hz. Ali arasýnda bir iliþkinin olduðu varsayýlýr. Turna semahý, turna kuþunun figürlerine dayanýr. Hareketler; turnanýn hareketlerine benzer. Yavaþ ve olgundur. “Yemen ellerinden beri gelirken Turnalar Ali’mi görmediniz mi? Havanýn yüzünde semah dönerken Turnalar Ali’mi görmediniz mi?” 3) KIRAT SEMAHI Semahlarýn geneli kadýn ve erkek canlarýn birlikte dönmesine karþýn Kýrat Semahýný bacýlar dönerler. Bu semahta; güneþ çevresindeki gezegenlerin dönüþü sembolize edilir. Eski Türk inançlarý Kýrat Semahýnýn düþün eksenini oluþturur. Bu ayný zamanda Türk tarihinde atýn önemine vurgu yapar. “Kýrat bu daðlarý aþmalý bugün Dostun ellerine düþmeli bugün...” 4) TAHTACI SEMAHI Antalya- Toros yöresindeki Tahtacý Türkmenler’in döndüðü semaha bu ad verilir. Bir bacý ile bir erkek can birlikte semah dönerler. Daha fazla kiþi ile dönülen ve adýna Tahtacý Semahý denenlerde vardýr. Semahlarda, ellerin yukarýdan alýp aþaðýya verme þeklindeki figürü Hak’tan alýp halka vermek anlamýna gelmektedir. Bu sosyal bölüþümdeki adaleti sembolize eder. 5) TRAKYA SEMAHI Semahlar; bulunduklarý yörenin halk danslarý ile etkileþim içinde bulunurlar. Bu nedenle yöresel farklýlýklar görülür. Trakya semahlarý da yöredeki halk sanatýnýn zaman , zaman etkisini ifade etmektedirler. 6) URFA SEMAHI Bu semahta Urfa’daki Türkmen Aleviler’in adeta damýtýlarak korunan semahlarýdýr. Bunlar içinde en özgünü ise; Urfa- Kýsas Semahýdýr. Urfa Semahý da genel özellikleri ile birlikte biraz Urfa etkisini de taþýmaktadýr. 7) AFYON SEMAHI Afyon denilince akla Emirdað’ýn Karacalar Köyü Alevilerinin döndüðü semahlar gelir. Figürsel olarak belkide Türkistan ?aman törenlerine en yakýn semahlardýr. Muhammet- Ali Semahý, Sikke Semahý ve ?llallah Semahý en bilinen Afyon yöresi semahlarýndandýr. Kadýn ve erkek canlar birlikte semah dönerler. Genellikle 6 bacý 6 erkek birlikte semaha kalkarlar. 8) RODOS SEMAHI Osmanlý döneminde Anadolu’dan Rodos’a yerleþtirilen Alevi Türkmenler’in döndüðü semahlardýr. Semah’ýn yerel kültürden etkilenmediðini söylemek olasý deðil. Bu nedenle Rodos Semahý; Anadolu- Rodos karýþýmý bir birleþim sayýlýr. 9) LAD?K SEMAHI Adýný Samsun- Ladik’ten alan Ladik Semahýný 8 bacý, 8 erkek can döner. Semaha þu deyiþle baþlanýr: “Salýný salýný geldim köyüne Güzeller baþýma toplansýn diye Herkes sevdiðini almýþ yanýna Güzeller pazarý kurulsun diye” 10) HACIBEKTA? SEMAHI Hacý Bektaþ Veli’ye saygý semahýdýr. 8-12 can ile dönülür. Sað el göðüste mühürlenmiþ olarak semaha baþlanýr. Söylenen nefeslerden birisi: “Deðiþmek istemem bin peygambere Yarab dertlilere pir eyle beni”dir. 11) HUBYAR SEMAHI 5 Bacý 4 erkek can ile dönülür. Kollar sarkýk, öne doðru eðilmiþ olarak semaha baþlanýr. Semah sýrasýnda; hem kendi, hem daire ekseni etrafýnda dönerler. Semahlar içinde ritmik olarak en hareketli dönülen semah sayýlýr. “Beylerimiz elvan gönül üstüne Aðlar gelir pirim Abdal Musa’ya Urum abdallarý postun eðnine Baðlar gelir Pirim Abdal Musa’ya...”